Abstract:
Мақалада сөздің және оның мағынасының төркіні мен тарихын табудың, яғни этимологияның әдіс-тәсілдері мен жолдарының теориялық және әдістемелік негіздері баяндалып, олар жалпы түркілік «bul», «bod», «tom», «jap», «eŋ» этимондарының мысалында талданған. Мақаланың мақсаты — сөздердің этимологиясын жаңа әдіс-тәсілдері арқылы талдап, төркінін табудың ғылыми-теориялық негіздерін жасау. Этимологиялық ізденістердің басты принципі ол сөздерді диахрониялық және синхрониялық аспектіде фоно-морфо-семантикалық кешенде талдау екендігі дәлелденеді. Ізденіс материалы — түркі жазба ескерткіштері және қазіргі түркі тілдеріне ортақ аталған лексикалық
бірліктер. Тақырыптың өзектілігі белгілі бір сөздің этимологиясын іздеу мен табу барлық жазба деректерді түгел қамтып, кешенді талдау жасалынбағандығында жатыр. Iздeнic мәлiмeттepiн жүйeлeу, жiктeу үдepiciндe cөз ceмaнтикacын кeшeндi (кoмплeкcтi) тaлдaу, дapaлaп (кoмпoнeнттi) тaлдaу apқылы ceмaнтикaлық, тaқыpыптық жәнe гpaммaтикaлық тoптapғa жiктeй oтыpып, этимoлoгиялық
жәнe этнoлингвиcтикaлық әдic-тәciлдepдi қoлдaнaмыз. Зерттеудің маңыздылығы түркі тілдеріне ортақ этимондардың этимологиясын түркі жазба ескерткіштері мен қазіргі түркі тілдерінің мәліметтерін толық қамту арқылы ғана дәлелдеуге болатындығына көз жеткізу. Ізденіс нәтижесінде: жалпы түркілік «bul», «bod», «tom», «jap», «eŋ» этимондарының фоно-морфо-семантикалық төркіні мен тарихы тарихи және қазіргі мәліметтер негізінде дәлелденді, ортақ түркі лексикасының
синхрондық статикасы мен диахроникалық динамикасы анықталды, тілдік мәліметтерінің жүйелілігі мен кешенділігі екендігі нақтыланды, олардың ара қатысы, айырмашылықтары көрсетілді.
